Tot op heden zijn slechts veertien Nederlandse flessen met zilveren monturen bekend. Ze zijn allemaal gemaakt in de jaren zestig van de 17e eeuw en van een vergelijkbaar ontwerp. Slechts twee van deze flessen zijn in Leiden gemaakt, waarvan dit er een is. Alleen van deze Leidse flessen is bekend voor wie ze gemaakt zijn.
Deze wijnfles is over de bovenkant van de buik voorzien van een rijk gedecoreerde zilveren mantel die prachtig contrasteert met het groene glas van de fles. Met drie zilveren banden die hetzelfde opengewerkte decor hebben, is de mantel bevestigd aan de gladde, licht gekromde, zilveren voetring.
Tussen de decoratie op de mantel van bladvoluten, druiventrossen, bloemenvazen en strikken is het alliantiewapen verwerkt van een beroemde Leidse familie. Twee centimeter onder de monding van de lange, elegante hals van de fles is een glazen draadrand aangebracht die als druppelvanger fungeert. Deze is voorzien van een zilveren montuur dat met gestileerde bladeren om het glas geklemd zit. De gladde zilveren stop, gedecoreerd met een dubbele gegraveerde lijn, zit met een zilveren ketting aan het montuur om de druppelvanger vast.
Isaack Willemszoon van Heemskerck
Het alliantiewapen op de fles bestaat uit twee wapenschilden. Het linker wapen met een staande leeuw is het mannelijke wapen, daarnaast staat het wapen van de vrouw met daarin een keper met drie rozen. Dit wapen behoorde toe aan de Leidse regent Isaack Willemszoon van Heemskerck, die in 1668 trouwde met Margarethe Flament (Flaman).
Isaack werd op 25 januari 1639 in Leiden geboren en overleed in februari 1678. Margaretha, geboren in Valenciennes, in het noorden van Frankrijk, was de dochter van Maria van Fontaine en Carel Flament. Zij woonde in de Breestraat in Leiden en trouwde in 1664 voor de eerste keer met Pieter Boursse, een koopman uit Amsterdam. Vier jaar later, in 1668, trouwt zij voor een tweede keer, met Isaack van Heemskerck. Waarschijnlijk is deze fles gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk.
Willem Jacobszoon van Heemskerck
Isaack Willemszoon van Heemskerck was de zoon van lakenhandelaar Willem Jacobszoon van Heemskerck en zijn vrouw Maria van Swanenburgh. Zowel Willem als zijn vrouw Maria waren beiden afkomstig uit een regentenfamilie. Willem van Heemskerck bekleedde naast zijn werk als lakenhandelaar verschillende bestuurlijke functies binnen het stadsbestuur. In 1674 werd hij staalmeester van de Lakenhal, een functie die veel aanzien gaf. In zijn vrije tijd schreef hij bovendien gedichten en toneelteksten en op latere leeftijd werd hij een begenadigd graveur van glas.
Hij schonk veel van zijn glazen aan relaties
De kunst van het graveren en kalligraferen van glas was veelal een aangenaam tijdverdrijf voor mannen en vrouwen uit de hogere lagen van de burgerij en niet die van professionele kalligrafen. Deze ‘hobby’ bereikte zijn hoogtepunt in de tweede helft van de 17de eeuw. Van Heemskerck schonk veel van zijn glazen aan relaties en zijn glaswerk kreeg al snel grote bekendheid en werd zeer gewild onder verzamelaars. Tegenwoordig zijn zijn glazen te vinden in diverse musea. Opvallend is dat veel van de door hem gegraveerde karaffen en flessen van hetzelfde model zijn als die van deze wijnfles met zilveren montuur.
Vererving
Isaack en Margaretha kregen twee zonen, Isaac (geboren in 1673) en Karel (geboren in 1674). Nadat Isaack van Heemskerck in 1678 was overleden, trouwde zijn vrouw Margaretha in 1684 voor de derde keer met Lucas van Rijp, doctor in de medicijnen en tevans rector van de Latijnse School in Leiden. Ter gelegenheid van dit huwelijk graveerde Margaretha's 71-jarige schoonvader Willem van Heemskerck een huwelijksglas. Helaas zijn haar twee zonen beiden jong gestorven, waarna deze fles hoogstwaarschijnlijk is geërfd door hun halfbroer Coenraad van Rijp, uit Margaretha's derde huwelijk. Coenraad, die notaris en advocaat was in Leiden, stierf kinderloos in 1751. Waarschijnlijk kwam deze fles toen in de familie Willer, die ook in Leiden woonde. Gerard Willer (1736-1802) was net als Willem van Heemskerck lakenkoopman en syndicus van het lakenmakersgilde. De fles is sindsdien in deze familie gebleven.
Twee uit Leiden
In de 16de eeuw zien we, met name in Duitse kunstverzamelingen, al monturen van edelmetaal die aan kostbare materialen als glas of bergkristal gemonteerd worden. Het idee om flessen met een zilveren montuur te verfraaien werd waarschijnlijk door de in Neurenberg opgegroeide zilversmid Hans Coenraet Breghtel (1609-1675) rond 1640 naar Den Haag meegebracht. Breghtel was een vermaard zilversmid die onder meer zilveren voorwerpen voor het hof in Den Haag vervaardigde. Hoewel er slechts één fles met zilveren montuur uit 1664 van Breghtel bekend is, werd zijn leerling en schoonzoon Adriaen van Hoecke dé specialist op het gebied van wijnflessen in zilveren monturen. Er zijn tot nu toe veertien Nederlandse flessen met zilver montuur bekend. Ze zijn zeer vergelijkbaar van opzet, een groen glazen fles met hoge hals met een opengewerkt zilver montuur wat gedecoreerd is met bloemmotieven en druiventrossen.
Dit is het tweede Leidse exemplaar
Van deze veertien flessen zijn er tien in Den Haag gemaakt waarvan negen stuks door Adriaen van Hoecke. De flessen maken deel uit van verschillende museale collecties waaronder het Metropolitan Museum in New York, het Victoria & Albert Museum in Londen, het Haagse Kunstmuseum en Museum Boymans van Beuningen in Rotterdam. Er zijn, inclusief dit exemplaar, slechts vier flessen bekend die niet in Den Haag gemaakt zijn. Twee daarvan zijn in Utrecht gemaakt. De tot nu toe enige bekende Leidse fles maakt deel uit van de collectie van Museum de Lakenhal in Leiden. Dit tweede Leidse exemplaar, waar hetzelfde meesterteken op afgeslagen is, vertoont een zeer vergelijkbare decoratie als het exemplaar van het Leidse Museum. Met uitzondering van de Utrechtse exemplaren zijn alle tot nu toe bekende flessen in de 60’er jaren van de 17e eeuw vervaardigd.
Wijn in de 17e Eeuw
Er bestonden in de 17de eeuw nog nauwelijks gebottelde wijnen. De wijn werd in wijnvaten geleverd en voor de maaltijd in de wijnkelder in sierflessen overgetapt, om op een representatieve wijze tijdens de maaltijd te kunnen serveren.
In de Republiek werd met name bier gedronken. Alleen rijke burgers konden het zich permitteren wijn te drinken. In de eerste helft van de 17de eeuw dronk men de enige wijn die voorhanden was, een zoete, witte Rijnwijn. In de loop van de 17de eeuw werden er nieuwe wijnlanden en regio’s ontdekt, zoals in Spanje, de Loire en Bordeaux. Hollanders hadden goede handelsconnecties en zo vond de rode wijn gemakkelijk zijn weg naar de Lage Landen, waar het, ondanks de hoge accijns die over wijn werd geheven, gretig zijn aftrek vond onder de groeiende elite.
Bolschacht
De meest vervaardigde fles ter wereld is zonder twijfel de wijnfles. In de 16de eeuw kwam de productie van gebruiksflessen op gang en al snel ontdekte men dat glas ideaal was om wijn in te ‘verpakken’ of uit schenken. De meest voorkomende fles in de Republiek, was de zogenaamde ‘Kattenkop’, een korte fles met bolle buik en een korte hals. Deze werden in grote aantallen gemaakt. Het sierlijke model fles waar zilveren monturen voor werden gemaakt, heeft een ronde buik en een langere, rankere hals dan de kattenkop en wordt een Bolschacht genoemd.
Het is het oudste type wijnfles
Dit type fles werd vervaardigd in de periode tussen ca. 1630-1680 en staat in Engeland bekend als een ‘shaft and globe’ bottle. Het is het oudste type wijnfles. Zonder zilver montuur zijn deze flessen nogal wankel en kwetsbaar waardoor het tegenwoordig betrekkelijk zeldzaam is om een fles in perfecte staat tegen te komen. De meeste exemplaren zijn aangetaste bodemvondsten uit beerputten of scheepswrakken.
Het zilveren montuur is op de onderzijde van de voetrand gekeurd met het meesterteken drie bloemen met steel met bladeren die uit een hart groeien wat gebruikt werd door een ongeïdentificeerde Leidse zilversmid.
